Lezing: Geestverwanten van Ferdinand Domela Nieuwenhuis

Donderdag 8 februari, 19.45 uur. Entreeprijs: € 2,50.

Spreker: Dhr. Arend Hazekamp

Ferdinand Domela Nieuwenhuis
Domela Nieuwenhuis geldt als een van de oprichters van de socialistische beweging in Nederland. Hij kwam op voor de arme arbeidersbevolking. Deze mensen maakten vaak lange dagen en verdienden weinig. Regelmatig gaf hij spreekbeurten in oostelijk Friesland. Hij was de eerste socialist die in de Tweede Kamer kwam.

Boek
In april 2023 is bij de Friese uitgeverij Louise het boek Geestverwanten van Ferdinand Domela Nieuwenhuis verschenen, dat het bijzondere verhaal vertelt van de vrije socialisten in Groningen, Friesland en Drenthe in de periode van 1890 tot 1940. Deze ‘vergeten’ sociale beweging kwam op voor het recht op een menswaardig bestaan voor iedereen. De grondlegger van het socialisme in Nederland, Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919), inspireerde hen.

Wat maakt de beweging van de vrije socialisten bijzonder?
Zij vormden een authentieke arbeidersbeweging. Zij bevochten tegen de verdrukking in (mede) het recht op vereniging, voerden strijd voor betere lonen en arbeidsomstandigheden in een periode dat arbeiders nauwelijks rechten bezaten en als mensen werden gerespecteerd. Hun ideaal was een samenleving waarin het recht op geluk voor iedereen zou gelden.

Actieve sociale beweging
In de drie noordelijke provincies vormden de vrije socialisten gedurende vijftig jaar een actieve sociale beweging, waarbij enkele duizenden mensen betrokken waren. Over hun sociale activiteiten is tot op heden nauwelijks geschreven. Zij waren langdurig maatschappelijk actief in de vakbeweging en de vredesbeweging, maar ook met het vrijdenken (atheïsme) en de geheelonthouding.

Dienstweigering is in ons land door het weigeren van de militaire dienstplicht van vrije socialisten in en na de Eerste Wereldoorlog maatschappelijk aanvaardbaar geworden. Een deel van hen hield zich bezig met het opzetten van democratisch bestuurde bedrijven in zelfbeheer.

In cultureel opzicht was de beweging in tal van plaatsen zeer actief met zang, muziek en toneel. Zij bereikten met hun voorstellingen een groot publiek, vooral in plaatsen waar dergelijke activiteiten ontbraken. Voor de deelnemers waren deze verenigingen een leerschool in de beoefening van de ‘schone kunsten’.

De tijd ver vooruit
In tal van opzichten waren de vrije socialisten met hun opvattingen hun tijd ver vooruit, zoals met het vegetarisme, een gezonde levensstijl, het gebruik van voorbehoedsmiddelen, moderne opvoedingsidealen, gelijkwaardige man-vrouw verhoudingen, al bleven zij ook kinderen van hun tijd.

‘De Arbeider’
De vrije socialisten maakten optimaal gebruik van de media van hun tijd. Onvermoeibaar en belangeloos verspreidden zij hun gedachtegoed in de vorm van het geschreven en het gesproken woord. Het in Groningen verschijnende weekblad ‘De Arbeider’ vormde bijna vijftig jaar hun spreekbuis. Het werd door colporteurs tot in de kleinste gehuchten verspreid. Duizenden openbare bijeenkomsten brachten kennis en ontwikkeling onder het volk. Armoede en ontbering vormden de voedingsbodem voor de veelzijdige vrije socialisten om hun achterban tot de Tweede Wereldoorlog te kunnen mobiliseren.

De vrije socialisten werden overvleugeld door sociaaldemocraten (SDAP) en communisten. Zij oogsten wat de vrije socialisten hadden gezaaid. Als verliezers restte voor hen de vergetelheid. In dit boek wordt duidelijk dat een deel van hun standpunten verrassend actueel is.